De Protestantse kerk te Antwerpen, voormalig Annuntiaten klooster
“Het aloude Annuntiatenklooster aan de Lange Winkelstraat, nu Protestantse kerk, gaat na vele jaren voorbereiding dit jaar in restauratie”, schreven we in 2013. Optimistisch, maar nu is het toch zover: op 1 oktober 2014 zijn de werken begonnen.
Dat wil zeggen: fase 1 (gevel: incl. restauratie van het glasvenster, het Duits-Frans-Nederdandse herinneringsraam van de vorige restauratie: 1907) kan van start gaan. Hiermee wordt een klein, maar essentieel stuk van het ‘geheugen van Antwerpen’ gevaloriseerd. Op deze plek plantte in 1608 – gelijk op met de Augustijnen en de Jezuïeten (Ignatiuskerk – nu Carolus Borromeus) – de franciscaner orde een vrouwenklooster. De contra-reformatie is in volle gang. De calvinistische herinnering moet worden weggewist met catechese , groot vertoon en veel gebed. De Annuntiaten zijn een contemplatieve orde. Hun klooster is dus een slotklooster, veel minder opvallend in z’n externe werking dan de beide voornoemde….
Als je echter ziet wie er in dit klooster intraden, wie het hielpen bouwen en nadien ble ven ondersteunen met hun giften, wordt er wel een beetje stil van. Bij de aankoop van de grond (oktober 1608) waren de burgemeesters Rockox en Van Etten aanwezig. Verder het hoofd van de franciscaanse orde in onze contreien: Johannes Neyen (op dat moment ambassadeur van de Habsburgers bij de onderhandelingen over het 12-jarig bestand). Verder de kooplieden Mockenborg, en De Smidt. Zeker bij de laatstgenoemenden speelt ook “eigen belang”: hun dochters zitten binnen). Later wordt Baltazar Moerentorf (Moretus) de geestelijke vader (hoofdsponsor en belangenbehartiger). Inderdaad: twee van zijn nichten zitten binnen, eentje wordt straks moeder-overste (Moeder-Ancilla): Jeanne Moerentorf. Rubens, Van Dyck, Willeboirts Bosschaert schilderen schilderijen voor de kapel enz. enz.
De jonge vrouwen stromen toen, van heinde en verre, rijken, maar ook armen (het blijft een franciscaanse orde). Zelfs een kleindochter van Thomas More is gesignaleerd in de namenlijst. Maar verder weten we bijna niets, hoe zouden we ook: het is een slotklooster: men is ‘uit de wereld’. Ze bidden en lezen en mediteren dag in dag uit over de deugden en vreugden van Maria en door vervolgens ‘Maria-vormig’ te worden dragen ze bij aan de vrede van de stad (afin, zo geloofde men dat toch). Veel van die kloosters hebben de tijd niet overleefd. Het Annuntiatenklooster ook niet. De kerk echter wel. Toevallig – hoe ironisch is de geschiedenis soms – juist omdat het totaal vervallen gebouw (paardenstal onder Jozef II, bakkerij van “de troupe” onder Napoleon) als kerkgebouw werd toegewezen aan de Protestanten van Antwerpen.
Enkel de buitenkant herinnert nog aan de ‘tempel der Annuntiaten’, maar toch… dat is al meer dan de beide dochterkloosters van Antwerpen (Brussel – op de Leuvensesteenweg) en Düren, kunnen zeggen. Die hebben de Jozefijnse secularisatie helemaal niet overleefd. Men vindt er zelfs geen spoor meer van.
In Antwerpen dus wel en de protestantse gemeenschap van ‘t stad is volledig bereid ook de erfenis van deze contrareformatorische kloosterorde tot de hare aan te nemen en het verhaal – desgevallend – voluit te vertellen.