Reformatorisch Dagblad 02-06-2017 Kerk & religie
De Franstalige kerk van Antwerpen vormde in grote mate de bakermat van de Waalse kerken in Nederland. Dat betoogde prof. dr. Guido Marnef vrijdagmiddag tijdens een studiemiddag in de Universiteitsbibliotheek van Leiden.
De bijeenkomst was georganiseerd door de Waalse bibliotheek, die zich daar sinds 1998 bevindt. De bijzondere collectie richt zich op het Franstalig protestantisme, met name op de geschiedenis van de naar de Republiek gevluchte protestanten in de zestiende en zeventiende eeuw.
Prof. Marnef, hoogleraar nieuwe geschiedenis in Leiden, is bezig met het schrijven van een boek over de calvinistische Republiek (1577-1585). In deze periode groeide het protestantisme in Antwerpen razendsnel, zei hij. Naast een Nederlandstalige calvinistische gemeente bestond er ook Franstalige, een Engelstalige en zelfs een Italiaanstalige calvinistische gemeente. „Antwerpen was tijdens de Republiek een internationaal centrum van het calvinisme.”
De Franstalige gemeente beschikte in die tijd over twee vaste predikanten, Jean de la Vigne en Lieven Massis. Daarnaast behoorden de twee hofpredikanten van Willem van Oranje, die toen in Antwerpen woonde, tot deze kerk: Jean Taffin en Pierre Loyseleur de Villiers.
Marnef achterhaalde de namen van 21 mannen die deel uitmaakten van de kerkenraad. De meeste van hen waren gevlucht uit Waalse steden. Een van hen was de uit Doornik afkomstige Jacques le Poivre, die een huis kocht aan de Hoogstraat. Op de gevel liet hij twee teksten zetten: ”Saligh is den rechter, die den oprechten erft” (Psalm 82) en ”Maar valsch is die tonghe die haren naasten bederft” (Spreuken 11).
Marnef: „Deze teksten staan nog steeds op de gevel. Ze zijn een van de weinige materiële overblijfselen in Antwerpen die naar de periode van de calvinistische Republiek verwijzen.”
De groei van de Franstalige calvinistische gemeente had niet alleen te maken met de komst van vluchtelingen uit de Franssprekende gebieden, maar ook met de functie van Antwerpen als internationale handelsstad en met de vestiging van de centrale regeringsinstellingen vanaf 1578.
De gemeente speelde in de Nederlanden een centrale rol, aldus prof. Marnef. In de jaren 1578-1584 werden de halfjaarlijkse synodevergaderingen van de Waalse kerken op een na allemaal in de Scheldestad gehouden.
De val van Antwerpen op 17 augustus 1585 maakte een einde aan het bloeiende bestaan van de Franstalige kerk in de stad. „De leden verlieten Antwerpen en zochten een veiliger bestaan in steden van de Republiek. Op die manier vormde de Franstalige kerk van Antwerpen in grote mate de bakermat van de Églises Wallonnes.”
P.S. Jacques le Poivre was van 1581-1585 ouderling (ancien) in de kerkeraad (consistoire) van de Waalse kerk van Antwerpen. Ook nadat hij is uitgeweken vinden we zijn naam terug, in Amsterdam: Daar wordt hij in 1587 vermeld als ‘ancien’ van de Waalse kerk aldaar. Het huidige gebouw (kloosterkerk uit de 15de eeuw) was in 1586 door het stadsbestuur ter beschikking gesteld aan de vele ‘Waalse vluchtelingen’ om hun erediensten te laten plaatsvinden. Vandaag is deze kerk vooral bekend als cultureel centrum. (Dick Wursten, info Guido Marnef)