Category: Antwerpse Geschiedenis

400 jaar Annuntiaten: verjaardagsfeest in Protestantse kerk

Alles wat we hebben, hebben we gekregen.

Gekregen: één laat-gothische kloosterkerk

  1. van de Zusters Annuntiaten (zonder hun geloof en visie had deze kerk er nooit gestaan). Gebouwd tussen 1615-1620
  2. van de overheid der Verenigde Nederlanden en de Stad Antwerpen (zij stonden in onderling overleg het militairdomein (= grond en gebouwen van het Annuntiatenklooster)  af aan het consistorie van de Hervormde gemeente te Antwerpen. 1815-1821
  3. van de Duitse Lutherse Antwerpenaren een volledig nieuw interieur, incl. artistiek hoogstaande figuratieve glasramen en orgel. 1904-1909

Logisch dat wij op 30 augustus 2015 een groot verjaardagsfeest hebben gevierd. Enkel het vuurwerk ontbrak eraan: 400 jaar eerste steen ! Vol dankbaarheid vierden wij dit samen met de Zusters Annuntiaten, de bisschop, de burgemeester en een grote menigte volks.

voor foto’s en feestprogramma: www.procant.be

Achtergrond: Toen de protestanten 200 jaar geleden aan koning Willem I om een eigen kerkgebouw vroegen, stuurde Willem deze vraag met een persoonlijke aanbeveling meteen door naar de ‘Raad voor de zaken van de Hervormde Eredienst’. Daar werd dus positief op ingegaan en na twee mislukte opties werden de onderhandelingen opgestart met de Stad Antwerpen, over de ter beschikking stellingen van de gronden en de gebouwen (of wat ervan over was) van het ‘gesupprimeerde klooster der Annuntiaten’ aan de Lange Winkelstraat. Dat ging niet zonder slag of stoot, maar in 1818 werd de deal afgerond en koning Willem I acteerde het besluit in 1819. De verbouw nam enige tijd in beslag. De dragende structuurelementen moesten worden hersteld (m.n. dak en steunberen, waarbij de spiegelvelden werd ontdaan van hun gothische versiering), verwijdering van het ‘verdiep’ in de kerk (nonnenkoor) en plaatsing van twee tribunes in de kerk (boven de ingang – zitplaatsen, en boven het koor – orgelgalerij). De koorvensters waren dichtgemetst. In 1821 werd het gebouw, nu een sobere preek-tempel, feestelijk in gebruik genomen. Een spectaculaire groei van de gemeenteleden volgde. 8 jaar later moest men op zoek naar een grotere kerk. De Belgische omwenteling kwam ertussen.

 

 

Carolus brandt !

Op 30 augustus 2009 ging de Carolus Borromeüs bijna in vlammen op.

Hieronder twee historische prenten van deze kerk, oorspronkelijk de kerk van St. Ignatius geheten. By far de duurste kerk van de contrareformatie in ‘t stad. Zelfs echte roomskatholieke believers vonden het soms wel wat teveel. Afin, daarover gaat het nu niet. In 1718 ging het hele interieur in vlammen op (incl. Rubens die het schilderwerk had verzorgd… ) , In 1718 was het de bliksem, in 2009 de electriciteit (van lichtspots).

brand van 18 juli 1718
Kerk en professiehuis der Jezuïeten

 

Restauratie Protestantse kerk te Antwerpen eindelijk begonnen…

De Protestantse kerk te Antwerpen, voormalig Annuntiaten klooster

“Het aloude Annuntiatenklooster aan de Lange Winkelstraat, nu Protestantse kerk, gaat na vele jaren voorbereiding dit jaar in restauratie”, schreven we in 2013. Optimistisch, maar nu is het toch zover: op 1 oktober 2014 zijn de werken begonnen.

Dat wil zeggen: fase 1  (gevel: incl. restauratie van het glasvenster, het Duits-Frans-Nederdandse herinneringsraam van de vorige restauratie: 1907) kan van start gaan. Hiermee wordt een klein, maar essentieel stuk van het ‘geheugen van Antwerpen’ gevaloriseerd. Op deze plek plantte in 1608 – gelijk op  met de Augustijnen en de Jezuïeten (Ignatiuskerk – nu Carolus Borromeus) – de franciscaner orde een vrouwenklooster. De contra-reformatie is in volle gang. De calvinistische herinnering moet worden weggewist met catechese , groot vertoon en veel gebed. De Annuntiaten zijn een contemplatieve orde. Hun klooster is dus een slotklooster,  veel minder opvallend in z’n externe werking dan de beide voornoemde….

Als je echter ziet wie er in dit klooster intraden, wie het hielpen bouwen en nadien ble ven ondersteunen met hun giften, wordt er wel een beetje stil van. Bij de aankoop van de grond (oktober 1608) waren de burgemeesters Rockox en Van Etten aanwezig. Verder het hoofd van de franciscaanse orde in onze contreien: Johannes Neyen (op dat moment ambassadeur van de Habsburgers bij de onderhandelingen over het 12-jarig bestand). Verder de kooplieden Mockenborg, en De Smidt. Zeker bij de laatstgenoemenden speelt ook “eigen belang”: hun dochters zitten binnen). Later wordt Baltazar Moerentorf (Moretus) de geestelijke vader (hoofdsponsor en belangenbehartiger). Inderdaad: twee van zijn nichten zitten binnen, eentje wordt straks moeder-overste (Moeder-Ancilla): Jeanne Moerentorf. Rubens, Van Dyck, Willeboirts Bosschaert schilderen schilderijen voor de kapel enz. enz.

De jonge vrouwen stromen toen, van heinde en verre, rijken, maar ook armen (het blijft een franciscaanse orde). Zelfs een kleindochter van Thomas More is gesignaleerd in de namenlijst. Maar verder weten we bijna niets, hoe zouden we ook: het is een slotklooster: men is ‘uit de wereld’. Ze bidden en lezen en mediteren dag in dag uit over de deugden en vreugden van Maria en door vervolgens ‘Maria-vormig’ te worden dragen ze bij aan de vrede van de stad (afin, zo geloofde men dat toch). Veel van die kloosters hebben de tijd niet overleefd. Het Annuntiatenklooster ook niet. De kerk echter wel. Toevallig – hoe ironisch is de geschiedenis soms – juist omdat het totaal vervallen gebouw (paardenstal onder Jozef II, bakkerij van “de troupe” onder Napoleon) als kerkgebouw werd toegewezen aan de Protestanten van Antwerpen.

Enkel de buitenkant herinnert nog aan de ‘tempel der Annuntiaten’, maar toch… dat is al meer dan de beide dochterkloosters van Antwerpen (Brussel – op de Leuvensesteenweg) en Düren, kunnen zeggen. Die hebben de Jozefijnse secularisatie helemaal niet overleefd. Men vindt er zelfs geen spoor meer van.

In Antwerpen dus wel en de protestantse gemeenschap van ‘t stad is volledig bereid ook de erfenis van deze contrareformatorische kloosterorde tot de hare aan te nemen en het verhaal – desgevallend – voluit te vertellen.

het MAS, het Oosters Huis, en het Napoleon/Willemdok

Wat doen in vredesnaam die wel erg provinciale straatnamen als Nieuwpoortkaai, Veurnekaai en  Oostendekaai in de omgeving van het MAS. Had Antwerpen iets met die kustplaatsen ? Nee, helemaal niet. De namen zijn nog relatief recent. Bij  college-besluit van 22 december 1919 zijn ze afgekondigd ter vervanging van de oorspronkelijke namen: Hamburg-, Lübeck- en Bremenkaai. Ze zijn dus ontduitst (lees hier waarom). Volledig begrijpelijk in 1919, maar nu ook wel een teken van stedelijke dementie: geheugenverlies… Want die kaaien heetten natuurlijk niet toevallig naar de Duitse handelssteden.

Voordat het MAS er stond, stond er namelijk een ander landmark op die plaats, en was het een super bedrijvig dok. En dat is ook niet pas begonnen met Napoleon en Willem (naar wie de dokken achteraf zijn genoemd, verwijzend naar de periode 1800-1830), maar was ook lang daarvoor al het geval.

Barlow, view of Antwerp (1780) Het grote gebouw links (met toren) is het ‘Oostersche Huys’.

Voor meer info, zie: http://duitsekolonie.procant.be/21-2/